Hinalug. Tam, gdzie ludzie patrzą w niebo

Jedno z najstarszych miejsc na Ziemi, w którym nieprzerwanie – najprawdopodobniej od 5000 lat – żyją ludzie. Położenie wysoko w górach na 2300 m n.p.m. przez wieki, aż do 1968 roku wiązało się z kompletnym odcięciem od reszty Azerbejdżanu. Dla chcących tu przybyć podróżników Hinalug był obietnicą przygody kuszącą swoją niedostępnością i etniczną izolacją mieszkańców. Dziś, kiedy do wioski prowadzi tylko częściowo szutrowa droga, przyciąga tym bardziej, jawiąc się jako świat, który bezpowrotnie odchodzi.

***

Świat najmniejszy

Hinalug (w j. azerskim Xinaliq) jest najwyżej położoną miejscowością w Azerbejdżanie, a przy tym jedną z najwyżej położonych stale zamieszkanych wiosek na Kaukazie. Mieszkańcy zachowali tutaj swój odrębny – przez wielu badaczy uznawany za niespokrewniony z innymi grupami językowymi – język hinalugijski, którego nie rozumieją nawet mieszkańcy okolicznych wiosek. I choć w lokalnej szkole do 11 klasy, 350 dzieci uczy się zagrożonej wymarciem mowy swoich przodków – przybyłych tu starożytnych albańskich plemion, a jeszcze w byłym ZSRR poczyniono kroki do jego skodyfikowania spisując alfabet składający się z aż 77 liter, tożsamość Hinalugijczyków każdego dnia przegrywa walkę z unifikującym się światem.

Żeby lepiej zrozumieć i docenić każdą chwilę w Hinalug, sięgnęliśmy ponownie do Planety Kaukaz Wojciecha Góreckiego:

Początek lat siedemdziesiątych – moment, kiedy umarła hinalugijska tradycja. Najpierw, w krótkim czasie, zanikł dawny obrządek weselny – rodzice nowożeńców nie stawiali już namiotu dla gości, ceremonii nie uświetniał deklamator. Potem młodzież straciła nagle zainteresowanie dla popisów sprawności, które wcześniej odbywały się co wiosnę i składały się z miejscowej odmiany zapasów oraz wyścigów do granic osady. Na hinalugijskich połoninach chłopcy zaczęli uganiać się za futbolówką. Zmarły ostatnie babcie znające hinalugijskie pieśni. W roku 1968 powstała pierwsza prymitywna droga, łącząca Hinalug z Kubą.

Jeszcze większym przełomem był rok 2006, kiedy to Hinalug postanowił odwiedzić prezydent. Położenie asfaltu skróciło wówczas czas przejazdu z Kuby do niecałych 2 godzin. Dziś, choć droga ma momentami duże braki i wiedzie nad przepaściami, latem pokonują ją nawet stare łady samary.

Badacze kultury złowieszczą, że Hinalugijczycy zginą. Ich kultura i poczucie więzi ugnie się pod naporem globalizacyjnej siły. Niepodobna zaś zatrzymać tego procesu i odmówić jego mieszkańcom dostępu do zdobyczy cywilizacji, wyjazdów i zmiany.

Nie będzie więc więcej socjologicznych analiz.

Dla mnie Hinalugijczycy to przede wszystkim ludzie, którzy patrzą w niebo!

Ludzie, którzy patrzą w niebo

Jak mało co sprzyją ku temu zapierające dech okoliczności przyrody. Choć z otoczonej wysokimi szczytami wioski próżno wyczekiwać wschodu czy zachodu słońca, które ujawnia się dopiero wtedy, gdy góruje już wysoko na niebie, a znika równie szybko niezauważone za kolejną górą, chmury odgrywają tu codziennie nowy spektakl nie umykający uwadze zajętych codziennymi obowiązkami mieszkańców. Pogrążeni w myślach, wychodzą na dachy swoich domów wpatrując się w dzieła Matki Natury.

Ich położenie jest niesamowite. Domy otulają dookoła jedną górę, zbudowane są z rzecznego kamienia piętrowo, jeden na drugim, tak, że dach jednego stanowi dziedziniec drugiego. Dachy te są zwykle płaskie, łączą ze sobą kilka domów i sprzyjają przypadkowym sąsiedzkim spotkaniom. Jak gdyby nigdy nic sąsiad chodzi tu sąsiadowi po dachu! Wraz z budową drogi do Hinalug przybyła jednak blacha. Ku uciesze mieszkańców i ku zgorszeniu turystów, etnografów i konserwatorów wypiera ona budulec stosowany tu od zarania dziejów.

Mimo możliwych do zwiezienia tu wszelkich cywilizacyjnych dobrodziejstw i przekleństw, wciąż jednak ogrzewanie wody i domów bazuje na biopaliwie – oborniku. Wieki spędzone w izolacji od reszty świata sprawiły, że mieszkańcy byli w pełni samowystarczalni, a problem braku na tej wysokości drewna wciąż rozwiązuje się zwożonymi z gór suchymi kępkami mchu i bydlęcymi odchodami. Te wypala się w formie cegieł, a następnie układa się wzdłuż domostw.

Spotkania polsko – hinalugijskie

Podróże na Kaukaz nauczyły nas otwartości na innych. Zawsze zostawiamy sobie czas na niespieszne wędrówki bez celu i rozmowy, z którymi jak na razie w tym regionie świata szczęście mamy niebywałe. Szybki rekonesans w terenie i okazuje się, że w Hinalug znajduje się nie tylko szkoła, dwa sklepy, meczet, ale też jednopokojowe muzeum i 380 domów, z których co chwila wyłaniają się przeurocze twarze. Moje serce podbiły dziewczynki i chłopak zbierający rumianek. Niestety nie znał ani rosyjskiego, ani angielskiego, więc poza wymianą informacji na temat lokalnego sklepu, wymianą pozdrowień i zgody na zdjęcie nie udało nam się bliżej poznać.

Przepiękną rozmowę odbyliśmy zaś w Xinaliq z nauczycielem historii. Po kilkukrotnym okrążeniu wioski i zwiedzeniu okolic wybraliśmy się do tutejszego sklepu, który pełni też rolę herbaciarni. Wzięliśmy dzbanek czornego czaju i wyszliśmy na zewnątrz. Po chwili padło:

Riebiata, a wy atkuda?

Tak rozpoczęła się nasza rozmowa z człowiekiem, który z niebywałą estymą opowiadał nam o miłości do Hinalug będącym, poza córkami i żoną, źródłem jego największego szczęścia.

Wolny czas spędzam jeżdżąc konno po okolicznych górach. Są przepiękne. To nasze święte miejsca. Tutejsi ludzie, choć mają taką możliwość, niechętnie wyjeżdżają na dłużej. Zresztą sam zobacz na te chmury i szczyty. Możesz cały dzień się w nie wpatrywać i nigdy nie masz dosyć tego piękna.

***

Po wymianie serdeczności, zdjęciu na pamiątkę i ciepłym pożegnaniu, chcieliśmy wybrać się w góry. Zapytani o drogę mężczyźni zaprosili nas jednak do wspólnej gry w tryktrak! Próba nauczenia nas zasad zakończyła się rychłą klęską.

Chyba jednak nie straciliśmy w oczach panów, bo jeden z nich, Yusif, nieśmiało zagaił:

A może macie ochotę na szklankę herbaty? Chodźcie, zapraszam do mojego domu!

No właśnie. Herbata!

Nie ma w Azerbejdżanie spotkania z drugim człowiekiem bez celebracji tej chwili przy filiżance czaju. W całym kraju czajownie wypełnione są po brzegi mężczyznami prowadzącymi niekończące się rozmowy. Narodziny, pogrzeby, odwiedziny, wymiany poglądów czy grę w tryktrak musi dopełnić złocisty napój w przezroczystej szklance w kształcie kwiatu tulipana.

Jak posłodzić taką herbatę? W ustach! Kostkę cukru przegryza się i rozpuszcza ciepłym, intensywnym, goryczkowym naparem nie w szklance, a w buzi. Nierzadko jedna taka kostka starcza na ledwie jeden łyk. A jak nie cukier, to konfitura. Jeszcze słodsza, zwykle z wielkimi cząstkami owoców czereśni. Obowiązkowo z podstawką służącą do chłodzenia czaju przez jego przelewanie.

U Yusifa była więc szklanka herbaty i nauka umiejętnego wylewania jej do talerzyka. Następnie przelewania z talerzyka do szklaneczki.

Były opowieści o życiu na końcu świata. Było też pokazywanie śmiesznych filmów w internecie w wersji hinalugijsko-azerbejdżańskiej.

Były popisy i prężenie muskułów. Pokazywanie bydła, oprowadzanie po gospodarstwie.

I finalnie, było zaproszenie do meczetu. Okazało się, że Yusif, dusza człowiek, jest mułłą – opiekunem świątyni. Otworzył, wybrał najładniejszą z chust i mocno wczuł się w rolę fotografa.

***

Po takich chwilach i wyjątkowych spotkaniach łatwo popada się w zachwyt i łatwo o stawianie ostrych tez. Z pewnością część Hinalugijczyków chce wyjechać. Z pewnością jeszcze mniej tradycji zostanie w najmłodszym pokoleniu. Kiedy jednak przed zmierzchem duża część wioski wychodzi na zewnątrz, kiedy widzi się dzieci i dorosłych wpatrujących się w mgłę, wtopionych w gęste obłoki zawieszone tuż nad ich głowami, w sercu robi się cieplej. Z taką romantyczną wizją wioski zostajemy i taką mieliśmy szczęście ją oglądać.

HINALUG (XINALIQ) – INFORMACJE PRAKTYCZNE

Jak dojechać do Hinalug?
Odcięta przez wieki wioska w czasach ZSRR doczekała się utwardzenia drogi, co skróciło czas dojazdu o wiele godzin. Jedynie zimą lub po obfitych deszczach potrzebne jest 4×4 i wtedy sprawdza się nieśmiertelna łada niva, którą na tutejszych drogach widzieliśmy najczęściej.

Jeśli nie macie wypożyczonego auta, do Hinalug (Xinaliq) z łatwością dojedziecie z Kuby (Quba). Jedynym wyjściem jest taksówka. Cena za przejazd zależy od waszych umiejętności negocjacji. Mieliśmy oferty za 50, 70 manatów, skończyło się na 35 (77zł) za całe auto – tylko w razie czego mieliśmy o tym nie informować innych turystów, którzy płacili 50..na osobę. W drodze powrotnej za całe auto płaciliśmy już nie 35, a 20 manatów, bo do miasta podwiózł nas miejscowy, a nie taksówkarz.

Jeśli szukacie oszczędności i macie dużo czasu, możecie przyjechać tu dzieloną taksówką. Najłatwiej znaleźć współpasażerów na targu obok hotelu Xinaliq w Kubie. O turystów może być trudno (w całej wiosce oprócz zorganizowanych wycieczek spotkaliśmy jedynie ich kilku), ale na targu miejscowi sprzedają sery i robią zaopatrzenie. Zagadajcie, powinno udać się zabrać z innymi. Do niewielkiego auta upychają nawet 9 osób, także wtedy cena oscyluje w okolicach 3-5 manatów.

Niewiele aut jeździ na tej trasie, ale się zdarzają. Jeżeli traficie na turystów, autostop powinien zadziałać, jeżeli jednak weźmie Was miejscowy, liczcie się z opłatą kilku manatów. Tak podróżują miejscowi, tak podróżują i turyści.

Noclegi i sklepy
Do Hinalug powoli wkracza turystyka i jak mówią mieszkańcy – z roku na rok turystów jest coraz więcej. Są to jednak głównie zorganizowane wycieczki, a przede wszystkim osoby, które wpadają na kilka godzin i nie zostają tu na noc. Nie znajdziecie więc tu ani jednej restauracji. Znajdziecie za to dwa sklepy, z czego w jednym możecie poprosić o ciepłą herbatę (duży dzbanek czarnego czaju kosztuje 2 manaty – nieco ponad 4zł).

Z noclegami jest łatwiej i da się je zabookować nawet na booking.com i airbnb. Przez internet nie jest drogo (100zł-120zł za pokój 2 osobowy ze śniadaniem), ale jest drożej niż na miejscu. Za 25 manatów (55zł) za osobę dostaniecie prywatny pokój, śniadanie, obiad i kolację. Odradzamy nocleg u pana Rehmana (jego dom jest na początku miejscowości), dawno nie spotkaliśmy tak niesłownego człowieka. Zresztą nie tylko nam zalazł za skórę, inni mieszkańcy wsi, z którymi rozmawialiśmy też nie wyrażali się o nim zbyt pochlebnie. Najlepiej jeśli pójdziecie do muzeum na górze wioski i tam poprosicie o nocleg, na przykład u Khabira.

W Hinalug brak jest luksusów. Nie ma tu kanalizacji, toalety są na dworze, prysznice rzadko kiedy dysponują ciepłą wodą, a śpi się na ogół jak miejscowi – na materacach rozłożonych na podłodze. Zasięg telefoniczny jest, najlepszy przy meczecie na wzgórzu.